انواع ساز بادی کلاسیک و مدرن کدام اند؟

ساز بادی یکی از رایج ترین انواع آلات موسیقی است که در کنار سازهای کوبه ای و زهی استفاده می شود. در این مقاله ، بعضی  از شناخته‌شده‌ترین انواع سازهای بادی همچون سازهای بادی چوبی، برنجی و نی، مورد بحث قرار گرفته اند. سازهای بادی از یک قطعه دهانی برای ایجاد جریان ارتعاشی هوا استفاده می کنند.

این جریان هوا اصولا از طریق ساز، تقویت می شود و در نهایت تبدیل به صدای ساز می شود. نخستین نمونه ها از ساز بادی از شاخ حیوانات، ساخته شده و به عنوان صدای هشدار در تمدن های باستانی به کار می رفتند. امروزه صدها گونه از ساز بادی وجود دارد که عمده ترین آنها سازهای بادی چوبی و برنجی هستند.

سازهای بادی چوبی یا انواع نی ها اصولا از چوب ساخته می شوند یا دارای دهانه چوبی هستند. سازهای برنجی از فلز ساخته شده اند و دارای دهانه فلزی هستند. این موارد، اساسی ترین تفاوت بین سازهای بادیِ چوبی و برنجی است.

سبک موسیقی کلاسیک

سبک موسیقی کلاسیک دارای چهار دوران است که عبارتند از: دوران باروک، دوران کلاسیک، دوره رمانتیک و دوره کلاسیک مدرن.سبک موسیقی کلاسیک ریشه در سنت، آداب و رسوم و فرهنگ غرب دارد. این موسیقی ریشه در تاریخ تمدن و مذهب دنیای غرب و بخصوص اروپا دارد.

موسیقی کلاسیک در دوره‌های مختلف، حالت و الگوهای متفاوتی نسبت به دوره قبل وبعد خود داشته است و بر این مبنا، به دوران کهن (تا انتهای قرن پنجم میلادی)، دوران اولیه (ابتدای قرن ششم تا انتهای قرن شانزدهم که محدوده‌های سده‌های میانه یا قرون وسطی و رنسانس را شامل می‌شود)، دوران قواعد مشترک (ابتدای قرن هفدهم تا ابتدای قرن بیستم که محدوده‌های باروک، گالانت، کلاسیک و رمانتیک را در بر می‌گیرد) و موسیقی معاصر (از ابتدای قرن بیستم تا امروز) گروه بندی می‌شود.

تاریخچه موسیقی کلاسیک

اگرچه عموماً سال‌های بین ۱۷۵۰ و ۱۸۲۰ به عنوان دوره‌ی کلاسیک در موسیقی غربی مشهور شده است، ولی کلمه «کلاسیک» اصطلاحآً به معنای هنر موسیقی غربی شامل انواع سبک‌های موسیقی غرب از قرن نهم تا دوره‌ی حاضر به‌ ویژه قرن‌های شانزدهم یا هفدهم تا قرن نوزدهم در نظر گرفته می‌شود.

سازهایی که در سبک کلاسیک نواخته می شود:

پیانو و سازهای زهی:

ویولن، ویولا، ویولن سل، چلو (cello)، کنتر باس (contrabass)

سازهای بادی چوبی :

فلوت، ابوا (oboe)، کلارینت، باسون (bassoon)، ساکسیفون، پیکولو

سازهای بادی برنجی:

شامل ترومپت، هورن (horn)، ترومبون (trombone)، توبا (tuba)و سازهای همانند تیمپانی (timpani)، طبل بزرگ و …

ویژگی سازهای بادی

در سازهای بادی برای به جریان انداختن ارتعاش هوا از یک وسیله دهانی به اسم زبانه استفاده می‌کنند. برای دسته‌بندی کردن سازهای بادی آنها را به دو دسته چوبی و برنجی تقسیم می‌کنند؛ دلیل این مسئله در گذشته جنس مورد استفاده در سازهای بادی بوده است. امروزه سازهای بادی با نِی‌های گوناگون از جنس چوب ساخته شده یا دهانه آنها از جنس چوب می‌باشند. سازهای بادی فلزی نیز دهانه فلزی داشته که این مورد تفاوت آشکار میان سازهای بادی چوبی و برنجی است.

انواع ساز بادی

سازهای بادی به دو دسته برنجی و چوبی تقسیم می شوند که در گذشته به دلیل جنس تولید این سازها که غالبا از فلز برنج و چوب بوده ولی امروزه به خاطر نوع صدا دهی به دسته بندی آنها توجه می‌شود. در سازهای بادی برنجی، هوا به خاطر ارتعاش لب نوازنده در ستون آنها صدا را ایجاد  می‌کنند ولی در سازهای بادی چوبی زمان برخورد لب نوازنده با زبانه آنها صدا ایجاد می‌شود. در تقسیم بندی‌های دقیق‌تر؛ سازهای بادی مُقَیّد که روی آنها، سوراخ‌هایی برای تغییر ارتفاع صدا گذاشته شده اما سازهای بادی فاقد هرگونه سوراخ برای انگشت‌گذاری و تغییر ارتفاع صدا می‌باشند.

ساز قرنی

ساز قِرنِی یا قِرنِه؛ از دسته سازهای بادی ایرانی بوده و درشهر های  مازندران، شمال ایران با زبانه یک لایه نواخته می‌شود. این ساز از 3 قسمت: بدنه؛ شامل یک نی کوتاه و نازک از جنس چوب که 5 سوراخ در عقب و جلوی آن وجود دارد. زبانه؛ از جنس نی و در اندازه 5 سانتی‌متر که در قسمت دهانه بالایی بدنه قرار دارد و نوازنده با دمیدن در آن ساز قِرنِی را می‌نوازد. دهانه شیپوری؛ این قسمت ساز، از شاخ خالی شده گاو که به قسمت پایین بدنه متصل شده و در کیفیت و بالابردن نوای قِرنِه تاثیر زیادی دارد.

ساز دوزله

ساز دوزله؛ از مهمترین سازهای بادی غرب ایران در  زاگرس است. ساز دوزله از دو لوله موازی هم  و به هم وصل است از جنس استخوان عقاب یا باز ساخته شده که یکی از این لوله‌های صوتی باریک‌تر و به شکل استوانه و لوله دیگری ضخیم‌تر و چهارگوش می‌باشد.

روی یک سمت از این لوله‌های صوتی 6 الی 7 سوراخ وجود دارد و برای نواختن نوا دوزله؛ نوازنده باید زبانه‌های آن را به نحوی در دهان بگذارد و با پوشاندن آنها با دو دست خود این ساز را بنوازند. از این ساز در مجالس شادی به همراه تنبک و دایره استفاده می‌شود.

پیکولو

نمونه کوتاهتر فلوت، پیکولو نام دارد که در ایتالیایی به معنای کوچک است. سایز آن به اندازه نیمی از فلوت استاندارد است ، پیکولوس ها بالاترین نت ها را از میان همه چوب های بادی اجرا می کنند. در صورت نیاز به ساز، در ارکستر یکی از نوازندگان فلوت نیز پیکولو می نوازد. صدای پیکولو از پایپینگ بالا نیز در گروه طبل سنتی و گروه موسیقی راهپیمایی شنیده می شود.

ابوا

ابوا یک سیلندر سیاه و سفید به طول 2 فوت است که کلیدهای فلزی سوراخهای آن را پوشانده است و در دهان آن از نی دوتایی استفاده شده است که هنگام عبور از داخل آن مرتعش می شود. این لرزش نی باعث می شود که هوای داخل ابوا حرکت کند و در نتیجه صدا تولید می کند.

برای اجرا کردن، ابوا را به حالت ایستاده نگه دارید، از نی که در دهانتان است عبور کرده و با فشار دادن کلیدها برای باز و بسته شدن سوراخها، هر دو دست را فشار دهید. در ارکستر اصولا 2 تا 4 ابوا وجود دارد و آنها طیف گسترده ای از نواها را تولید می کنند، از صداهای خالی از سکنه گرفته تا نت های صاف گرم و مخملی، که صدای ابوا را بسیار به یاد ماندنی می کند. علاوه بر نواختن در ارکستر، اولین ابوائیست وظیفه تنظیم ارکستر قبل از هر کنسرت را نیز بر عهده دارد.

کلارینت

تشخیص کلارینت از ابوا کار بسیار دشواری است. امکان اشتباه گرفتن هست. کلارینت ها در اندازه های گوناگون تولید می شوند و طول کلارینت تخت B کمی بیش از 2 فوت است. بعضی  از کارهای موسیقی نیاز به نوازنده کلارینت دارد که چند نوع کلارینت را در یک قطعه اجرا کند.

2 تا 4 کلارینت در ارکستر هر دو ملودی و هارمونی را می نوازند و آنها در نت های پایینی خود صدای غنی تیره دارند، در حالی که قسمت بالای محدوده کلارینت روشن و طنین انداز است. شما در حالی که یک ابوا انجام می دهید، کلارینت را می نوازید، آن را به حالت ایستاده نگه دارید و با استفاده از دستان خود با باز و بسته کردن کلیدها با انگشتان خود، نوا ها را تغییر می دهید.

سخن پایانی

هر ساز موسیقی که از هوا به عنوان واسطه اصلی ارتعاش برای تولید صدا استفاده کند را ساز بادی می گویند . سازهای بادی از لحاظ ساختار و صدا از تنوع زیادی برخوردار هستند و از زمان های پیش از تاریخ در موسیقی همه فرهنگ ها برجسته بوده اند. یک سیستم طبقه بندی این ابزارها باید روابط و اختلافات بین انواع مختلف را منعکس و طبقه بندی کند.

تقسیم معمولی ارکستر سمفونیک به بخشها، گروه بندی سازهای بادی را به بادهای چوبی و برنجی ساده کرده است، اما این یک طبقه بندی نادرست است که به طور کلی در خارج از فرهنگ غربی اعمال نمی شود در واقعیت  برخی از بادهای چوبی مدرن، مانند فلوت و ساکسیفون، ازجنس  فلز ساخته شده اند، در حالی که چندین نوع از ساز برنج امروزی، مانند قرنیز و مار، به طور معمول از چوب ساخته شده اند، نامناسب بودن یک طبقه بندی را با توجه به مواد نشان می دهد.