سنتور از سازهای محبوب و پرطرفدار است که از صدایی بسیار دلنشین و زیبا برخوردار است. این ساز کاملاً ایرانی است و پیشینه ساخت آن به ابونصر فارابی مربوط می شود. سازی که از نظر ظاهری به صورت ذوزنقه با دو نوع سیم مسی و فلزی که سه ناحیه برای نواختن دارد. این سیم‌ها به صورت رشته‌های ۴ تایی از هم جدا می شوند و در مجموع همه سیم های آن به ۷۲ عدد سیم می رسد.
البته این ساز انوع مختلفی دارد که برخی از آن ها نیز تعداد سیم ببیشتر از ۱۰۰ عدد را در بر می گیرد. از گذشته تا کنون این ساز همواره مورد علاقه برای هنرجویان موسیقی بوده است. این ساز به وسیله دو مضراب بر روی گروهی از سیم‌های چهارتایی قرار دارد که باعث ایجاد صدای دلنشین سنتی می شود. استاد فرامرز پایور از اولین آهنگ‌سازان و بهترین سنتور نوازان ایرانی بوده است که سنتور ساز تخصصی وی بود و نه‌تنها سنتور می‌نواخت بلکه بر روی نوا سازی این ساز نیز کار کرد.
انواع سنتور
ساز سنتور با توجه به استفاده و کاربرد، ساختار و همچنین حرفه‌ای و یا مبتدی بودن نوازنده، دسته بندی مختلفی را در بر می گیرد. از انواع سنتور می توان به سی کوک، سل کوک، لا کوک، باس، باریتون، کروماتیک، کروماتیک بم و همچنین سنتورهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ خرک اشاره نمود. سنتور سل کوک از معمول ترین مدل سنتور که دیده شده و طرفداران بسیاری دارد. این سنتور دارای ۹ خرک است که از روی هر خرک ۴ عدد سیم عبور می کند.
بنابراین سنتور سل کوک از ۷۲ سیم برخوردار است. بهترین مارک ساز سنتور سل کوک برای هنرجویانی که قصد آموزش دارند مناسب است. بعد از این دو نمونه رایج سنتور، نمونه های دیگری هم از این ساز تولید می شود که از نظر تعداد کلاف، خرک و اندازه با دو نوع قبلی خود تفاوت دارند طریقه کوک کردن ساز های ۱۲ خرک با ساز های ۹ خرک کاملا متفاوت است. سه اکتاو و نیم هستند، تفاوتی که با نمونه های قبلی دارد این است که تمام سیم های خرک های آن سه تایی است به غیر از هشت خرک سمت راست آن که سیم های زرد زنگ هستند.
به طور کلی در ایران دو نمونه ساز سنتور که بسیار رایج هستند ،وجود دارد. البته مدل های دیگری هم وجود دارند که کم تر از آن ها استفاده می شود اما در این قسمت انواع سنتور را به شما معرفی می کنیم
- سنتور سُل کوک: این مدل یکی از مدل های رایج ساز سنتور در ایران می باشد که مدرسین سنتور آن را به کار آموز های خود معرفی می کنند. این سنتور دارای ۹ عدد خرک است و مناسب گروه‌های هم نوازی و نواختن در گروه می‌باشد. منظور از سنتور سل کوک این است که سومین سیمی را که کوک می‌کنند نت سل می‌باشد.
- سنتور لا کوک: بعد از سنتور سُل کوک یکی از رایج ترین مدل های سنتور لا کوک می باشد که خیلی از مدرسین ایرانی آن را به کار آموز های خود معرفی می کنند. سنتور بیشتر برای تک نوازی و بداهه نوازی به کار می رود. در واقع نت لا روی خرک سوم سنتور قرار می‌گیرد.
- سنتور سی کوک: این ساز ابعاد خیلی کوچکی دارد و می توان گفت که از لا کوک هم کوچکتر هستند. از نظر فنی هم روی سومین خرک آن نت سی کوک می‌شود.
- سنتور کروماتیک: نوعی از سنتور است که معمولا در کارگاه های ارکستری کاربرد دارند، دارای صدایی بلندتر از نمونه‌های قبلی هستند زیرا نباید صدای آن‌ها میان سازهای دیگر گم شود.
سنتور نوازی
فرد نوازنده سنتور می بایست فردی تیز هوش و چابک دست باشد تا بتواند نت‌های مختلف را با هر مضراب بنوازد. سنتور به عنوان یک ساز زهی-ضربه‌ای بوده که با برخورد ۲ چوب نازک (مضراب) روی سیم‌های زرد و سفید صدا را ایجاد می کند. ضربه های وارد شده توسط مضراب سرما، رطوبت و گرما هر کدام می توانند کوک ساز را برهم زنند. بنابراین لازم است بهترین مارک ساز سنتور را خریداری کنید تا ساز شما به سرعت ناکوک نشود.
اجزای سنتور
در این قسمت به معرفی اجزای ساز سنتور می پردازیم تا آشنایی بیشتری با این ساز ایرانی پیدا کنید.
۱.کلاف:
کلاف به چهار چوب ساز می گویند که جهت ساخت آن از چوب های فوفل آزاد و گردو استفاده می شود. وظیفه کلاف در واقع به عنوان تشدید و رسا تر کردن و در نتیجه بیشتر کردن بازدهی صدای سیم ها نقش دارد.بدنه اصلی تو خالی ست و تنها توسط چهار یا پنج قسمت چوبی که پل است و دقیقا زیر محل خرک ها قرار می گیرد استحکام می یابد.
۲.گوشی های سنتور:
قسمت راست جعبه سنتور گوشی های سنتور گیره هایی فلزی وجود دارد که سیم ها را روی سنتور حفظ می کند و جهت کوک ساز از این گوشی استفاده می شود. چرخاندن گوشی باعث سفت و یا شل شدن سیم و در نتیجه تنظیم کوک ساز می شود.
۳.سیم گیر:
سیم گیر میله های فلزی بوده که در سمت چپ سنتور قرار می گیرد و تنها جهت حفظ سیم کاربرد دارد .
۴.صفحه سنتور:
قسمت رویی جعبه صفحه سنتور نامیده می شود که خرک ها روی آن قرار می گیرند و صدای تولید شده سیم ها را به داخل جعبه انتقال می دهد.
۵.گل سنتور:
حفره هایی که در دو قسمت صفحه رویی قرار دارند گل سنتور نامیده می شود.گل های سنتور برای صدادهی بهتر ساز ایجاد میشوند و محل قرار گرفتن و اندازه گل سنتور نقش زیادی در بازدهی بهتر صدای ساز دارند. شکل گل ساز بستگی به سلیقه و هنر سازنده بستگی دارد و در سنتور های مختلف متفاوت است.
۶.شیطانک:
شیطانک به قسمتی چوبی که پس از گوشی قرار دارد و سیم روی آن فیکس می شود. در سنتور روی این قسمت یک میله فلزی قرار دارد که ضمن بر جلوگیری از خوردگی چوب باعث بهتر شدن صدای سیم ها نیز می گردد.
۷.خرک های سنتور:
برای قرار گرفتن سیم ها بر روی سنتور پایه هایی از جنس چوب گردو وجود دارد که به آن ها خرک می گویند. خرک ها ثابت نیستند و توسط سیم نگه داشته می شوند.روی خرک ها هم قسمتی فلزی وجود دارد. ارتفاع خرک ها بستگی به نوع و میزان تحمل چوب دارد.
۸.سیم های سنتور:
سیم های روی سنتور ۷۲ عدد بوده و به دو جنس آلیاژ برنج که صداهای بم را تولید می کنند و سیم های سفید که از آلیاژ نیکل بوده و در نقش تولید صداهای زیر طراحی شده اند و به تناوب ۴ تایی روی سنتور قرار می گیرند.
۹.آچار کوک:
برای کوک سنتور از یک اهرم استفاده می شود که به آن کلید یا آچار کوک می گویند.
۱۰.مضراب سنتور:
مضراب ها دو چوب کاربردی سنتور هستند که برای نواختن استفاده می شوند. بهترین مضراب ها را معمولا از چوب های گردو ،زگیل و یا گل سرخ میسازند. سر پهن و سر باریک و سر مضراب را هم به دو شکل لخت و یا با نمد استفاده می کنند که نمد روی سر مضراب باعث کمتر شدن تیزی صدای ساز می شود.
روش نگهداری از ساز سنتور:
- بعد از پایان نواختن ساز در صورت امکان درون هارد کیس مخصوص نگهداری کنید زیرا گرد و خاک به ساز شما آسیب می زند. روی ساز را با پارچه یا کاور بپوشانید.
- ساز را در مکان‌های مرطوب نگهداری نکنید. رطوبت هوا منجر به زنگ زدگی قسمت‌های فلزی ساز خواهد شد و قسمت های چوبی نیز پوسیده می شوند.
- اگر برای مدت طولانی قصد استفاده از ساز را ندارید بهتر است سیم‌های آن را از کوک خارج کرده و شل‌تر کنید. این کار فشار سیم روی بدنه ساز را حذف می کند.
- بهتر است از پارچه خیس برای تمیز کردن گرد و غبار از روی ساز استفاده نکنید. بهترین کار این است که به وسیله یا دستگاه دمنده یا مکنده این کار را با دقت انجام دهید.
3 نکته مهم در راهنمای خرید سنتور برای مبتدی
- کیفیت: در انتخاب بهترین نوع سنتور مهم ترین نکته ، حتما و حتما باید کیفیت ساز باشد! کیفیت را می‌توان از منظر نوع چوب، شیوه ساخت ساز و کوک سیم‌های آن ارزیابی کرد. توصیه می‌کنیم به هنگام خرید ساز از فروشنده اصالت و فاکتورهای گفته شده را حتما سوال کنید.
- صدا: فاکتور مهم دیگر، صدادهی سنتور می باشد. هرگز گول حجم صدای تولید شده را نخورید. یک صدای با کیفیت از هرگونه تقه خوردن باید دور باشد. زنگ‌دار بودن و پختگی از معیارهای یک ساز خوب و خوش صدا است.
- قیمت: اگر به تازگی قصد آموزش و یادگیری ساز را دارید و به دنبال سنتور خوب برای شروع هستید، یادتان باشد معیار سنتور خوب چیست و با توجه به ویژگی‌های آن اقدام به تهیه ساز کنید. برخی سودجویان سازی با چوب معمولی را به جای چوب گردو با قیمتی بالاتر به شما تحمیل می‌کنند. پس لطفاً قبل از خرید، حتما راهنمای خرید سنتور را بارها مطالعه کنید تا به مشکلی بر نخورید.
سخن پایانی
بهترین نوع سنتور ایران از چوب بسیار با کیفیت و سیم‌هایی از جنس مناسب و طراحی و زیبایی فوق العاده بهره‌مند است. طبیعی است هزینه‌ای که برای خرید سنتور ایرانی پرداخت می‌کنید، در مقایسه با سایر برندها کمی بیشتر است. برای کسب اطلاعات بیشتر و خرید ساز سنتور ایرانی به وب سایت دنیای ساز ها مراجعه نمایید.