تنبور یا تمبور سازی است که دارای دسته‌ای بلند و کاسه‌ای گلابی شکل می باشد و معمولاً از چوب درخت توت ساخته می‌شود. کاسه ی آن به دو صورت یک تکه که از قدیم مرسوم بوده و چند تکه‌ای (ترکه‌ای یا چمنی) است که به تقلید از کاسه سه تار در دهه‌های اخیر ساخته شده است. طول این ساز در بین ۷۰ تا ۸۰ سانتی‌متر می باشد و دارای سه سیم است، یکی واخوان و دو سیم اصلی.
در زمان قدیم از یک یا دو سیم اصلی استفاده می‌شده‌است که اکنون به صورت سه سیم معمول است. این ساز از چهارده پرده (دستان) برخوردار می باشد که همگی فاقد ربع پرده هستند. به طور کلی دو نوع کوک در نواختن ساز تنبور رایج می باشد. کوک هفت دستان یا همان برز و دیگری کوک پنج دستان (ته رز) نوازندگان امروزی بیشتر از کوک سیم اصلی دو (C) و سیم واخوان سل (G) استفاده می‌کنند.
در نواختن تنبور از چهار انگشت دست راست استفاده می کنند و مضراب در این ساز کاربردی ندارند. تکنیک‌های دست چپ این ساز شبیه دیگر سازهای زهی دسته دار مانند تار و سه تار می باشد و مضراب‌های اصلی آن عبارت اند از انواع مضراب راست، چپ و شُر و مضراب ریز،ودوتک است. ومضارب گلریز و غنچه و ... جزع مضارب تنبور به حساب نمی آیند .
اولین و مطرح‌ترین آلبومی که به معرفی ساز تنبور می پردازد، آلبوم صدای سخن عشق با صدای شهرام ناظری و آهنگ‌سازی کیخسرو پورناظری و تنبور نوازی سید خلیل عالی نژاد است .کوک کردن سازها توسط دستگاه تیونر کاره ساده ای می باشد. دستگاه تیونر از یک صفحه نمایشگر LCD و تعدادی کلید تشکیل شده است. برای کوک کردن انواع ساز به روش زیر عمل می کنیم.
با فشار دادن کلید M/T سازی را که قصد داریم کوک کنیم بر روی صفحه نمایشگر انتخاب می کنیم.
ویولن= V گیتار= G و سازهای ایرانی= C
برای کوک ساز مورد نظر سیم مربوطه را به دسته ساز متصل و به شرح زیر اقدام به کوک نمودن ساز می نماییم.
هفت نت موسیقی در تیونر به ترتیب:
دو = C
ر = D
می = E
فا = F
سل = G
لا = A
سی = B
نتB بمل به صورت #A نشان داده می شود.
نتA کرن و D کرن و E کرن ” عقربه تیونر باید ، از نقطه کوک استاندارد ” ۴۵- ” کمتر باشد.
کوک سازها ، ممکن است در دستگاه های مختلف تغییر کند لذا در اینجا کوک معمول ، مد نظر است.
تاریخچه تنبور
در آثار به جا مانده در ابنیه تاریخی شواهد بسیاری از حضور تنبور در طول قرن ها به عنوان یک ساز اصلی یافت شده. تاریخچه محبوبیت این ساز در دوران اشکانیان و ساسانیان برمی گردد و همچنین در ایران پس از اسلام نیز از آن به عنوان سازی مورد پسند برای بزرگان شعر و ادب و هنر یاد شده است . امروزه استفاده از تنبور در گستره وسیعی از کشورهای ایرانی و به طور محدود در سرتاسر جهان همچنان رایج است .
در کشورهای آسیای میانه، مخصوصا کشورهای اسلامی از محبوبیت زیادی برخوردار است. چنانچه نام های متفاوتی برای این ساز موجود است اما نام اصلی آن تنبوراست. چونگور، نامبور، دومبرا، تونبر و... از اسامی به کار رفته برای این ساز می باشد.
تنبوردر ایران نیز محبوبیت خاصی دارد. استان های غربی کشور به ویژه کرمانشاه و کردستان برای این ساز ارزش بسیاری قائلند و در طول قرنها در محافل عارفانه و مجالس حق پرستی،با نوای این ساز و اکثرا با تکنوازی همراه است.
برای یادگیری تنبور نیز مانند ساز های دیگر از یک الگو و خط مشی پیروی کرد. بهترین الگو استفاده از آموزه های یک استاد کارآزموده و با تجربه می باشد. مثل هر ساز دیگر احتمال یادگیری حرفه ای این ساز به صورت خودآموز بسیار سخت می باشد .
نرم‌افزار های کوک تنبور
همچنین، برخی نرم‌افزارهای موبایل و کامپیوتر وجود دارند که به شما کمک می‌کنند تا تنبور را به درستی کوک کنید. این نرم‌افزارها معمولاً از طریق تشخیص صدا یا نمایشگرهای ویژه برای نمایش تنظیم تنبور استفاده می‌کنند.برای کوک کردن سیم‌های تنبور به کمک نرم‌افزار، می‌توانید از برنامه‌های تنظیم گیتار آنلاین هم استفاده کنید. در زیر، چند نرم‌افزار معروف برای کوک تنبور را معرفی می‌کنیم:
GuitarTuna: محبوب ترین نرم افزار کوک سیم های تار این نرم‌افزار است و برای سیم‌های گیتار الکتریکی، آکوستیک و تنبور مناسب است. شما می‌توانید سیم‌های تنبور را با استفاده از میکروفون گوشی خود یا با وصل کردن گیتار به گوشی تنظیم کنید.
Pano Tuner: این نرم‌افزار دارای یک صفحه نمایش ساده است و به شما امکان تنظیم سیم‌های تنبور را می‌دهد. شما می‌توانید صدای گیتار را از طریق میکروفون دستگاه خود به نرم‌افزار انتقال دهید و سیم‌ها را تنظیم کنید.
PitchLab Guitar Tuner: این نرم‌افزار نیز یک گزینه عالی برای کوک تنبور است. با استفاده از میکروفون دستگاه، صدای سیم‌های گیتار را ضبط کرده و به شما نمایش می‌دهد. تنظیمات بر اساس صدای ضبط شده الگوی مشخصی را نشان می دهد که روشی آسان و کاربردی برای مبتدیان است.
این نرم‌افزارها در دسترس برای دستگاه‌های iOS و Android هستند و معمولاً به رایگان در فروشگاه‌های مربوطه قابل دانلود هستند.
روش های دیگری هم وجود دارد که به ندرت از آنها استفاده می شود که در ادامه به معرفی انها می پردازیم :
کوک کردن تنبور با رفرنس نت
کوک کردن تنبور با دستگاه کوکر
اپلیکیشن DaTuner؛ تیونری حساس و قدرتمند برای انواع ساز می باشد.
اگر تا حالا از موبایل یا تبلت تان برای تماشای فیلم و بازی کردن استفاده می کردید،جالب است بدانید با کمک اپلیکیشن امروز می توانید «کوک کردن ساز» را هم به قابلیت های آن اضافه کنید.با استفاده از میکروفون گجت، تیونر می تواند انواع ساز زهی و بادی را برای شما کوک کند تا برای این کار به دستگاه تیونر احتیاجی نداشته باشید. گیتار، یوکلیلی، ویولن، گیتار بیس، ویولن سل، ماندولین، پیانو و چنگ سازهای زهی و هارمونیکا، کازو و ساکسیفون سازهای بادی ای هستند که تیونر از پس کوک کردن شان بر می آید.
کار با اپ بسیار ساده است. DaTuner به طور پیش فرض روی فرکانس 440hz تنظیم شده که یک استاندارد جهانی و بر اساس نت لا (A) است که اصولا بقیه نت ها را بر اساس آن فرکانس تنظیم می کنند. البته اگر دوست داشته باشید قادر به تغییر این فرکانس به مقدار دلخواه خودتان هم هستید.
اگر ساز مد نظر شما گیتار باشد و بخواهید ساز را به کوک استاندارد (می، لا، ر، سُل، سی، می) ببرید، کافیست انگشت تان را روی صفحه نگه دارید تا منوی انتخاب ساز و کوک برایتان نمایان شود. اینجا می توانید نوع ساز (۶ سیم یا ۱۲ سیم) را مشخص کنید و حتی بین کوک های مختلف (استاندارد، دراپ دی، دراپ سی و ...) هم جابجا شوید.
بعد از اتمام تنظیمات هم کافیست که سیم ها را به نوبت بنوازید و کوک را آنقدر بالا و پایین ببرید که نت روی صفحه به رنگ سبز در بیاید. دقت این اپلیکیشن در کوک کردن ساز بسیار بالاست، به طوری که در سمت چپ صفحه دائما شاهد تغییر نمودار سیگنال های دریافتی هستید. برای کوک سازهای ظریف و حساس این موضوع می تواند مهم باشد ولی ممکن است برای یک کوک معمولی این حساسیت بالا اندکی آزاردهنده باشد .
برای همین DaTuner این امکان را فراهم کرده که بتوانید نمایش لحظه ای قدرت سیگنال و فرکانس را غیر فعال کنید و حتی به تنظیمات اپلیکیشن طوری دست ببرید که حساسیت میکروفون کم تر شود. در این صورت خواهید دید که چه قدر راحت و بی دردسر به کوک مد نظرتان می رسید.
DaTuner برای اندروید منتشر شده و رایگان است، اما امکانات حرفه ای تری هم دارد که تنها با خرید نسخه Pro آزاد می شوند. اگر علاقه به نوازندگی دارید فراموش می کنید که همه جا با خودتان تیونر به همراه داشته باشید،مطمئن باشید که DaTuner تمام نیازهایتان برای کوک کردن ساز را برطرف می کند.
مراحل کوک تنبور با استفاده از تیونر
1. دستگاه تیونر یا اپلیکیشن تیونر را آماده کنید و در مقابل خود قرار دهید.
2. در اولین قدم می بایست به سیم اول سازتان «سیم سفید» مضراب بزنید و مشاهده کنید نام چه نتی روی صفحه تیونر قابل مشاهده است ، هر آنچه تیونر شما نمایان کرد را با شناخت دایره نت ها، به نت دو نزدیک نمایید، به اندازه ای که تیونر دو را به شما دقیقا روی حرف «سی» نشان دهد. چنانچه تمرکز نمایید دریافت خواهید کرد که عقربه تیونر شما را راهنمایی می کند و اینگونه متوجه خواهید شد که گوشی ها را بیشتر به کدام طرف به چرخش در آورید. اکنون سیم اول روی نت دو کوک شده است.
3. سیم وسط «سیم زرد» را نیز مطابق مراحل بالا روی نت سل کوک کنید.
4. کوک کردن سیم های بم، حساسیت و دقت بالایی نیاز خواهد داشت. هنگامی که سیم سفید رنگ را، روی نت دو کوک نموده سیم زرد بم را هم با تیونر روی همان نت دو کوک کنید. سپس به آن مضراب بزنید. با روش شنیداری هم تست کنید که هر دو سیم، دقیقاً هم صدا باشند.
با تکرار این مراحل ، دیگر خودتان می توانید به راحتی سازتان را کوک کنید.در نهایت برای درک بهتر مطالب و آموختن نکات کلیدی بیشتر، به وب سایت دنیای ساز مراجعه نمایید.