همان طور که اکثر راهنما های خرید آلات موسیقی به شما می گویند، یک ساز خوب ربطی به برند یا سازنده ندارد. تنها راه خرید یک ساز خوب، شناخت ساز یا اعتماد به فروشنده است. توجه به این نکته ضروری است که هرگز خرید خود را به معلم یا شخص دیگری یا فروشگاهی که بازدید کرده اید نسپارید، بلکه سعی کنید تحقیقات خود را انجام دهید. البته اگر به معلم خود اعتماد دارید، می توانید به دلیل تجربه و تخصص او در این کار، این کار را به او بسپارید.
قسمت اصلی کمانچه کاسه آن است که به روش های مختلفی ساخته می شود. کاسه کمانچه از نظر ساخت چوب، اندازه و شکل هنوز یکنواخت و ثابت نیست. از نظر شکل، کاسه ها با مخروط های کروی یا ناقص ساخته می شوند. کاسه های مخروطی ناقص اغلب با پشت باز ساخته می شوند. استفاده از این کمانچه ها در نواحی مرکزی ایران به ویژه لرستان رایج است.
این کمانچه ها صدای قوی و شفافی دارند و چون کاسه ای سبک دارند، نواختن آهنگ هایی که نیاز به چرخش های سریع کمانچه دارند راحت تر است. کمانچه های پشت باز معمولاً از چوب توت به صورت یک تکه ساخته می شوند. دو نوع کاسه کروی وجود دارد: یک تکه و ترکه ای . در مورد کمانچه های ترکه ای، کاسه با چسباندن تراشه هایی که روی قالب خم می شوند ساخته می شود. کاسه های یک تکه از چوب های مختلفی ساخته می شوند که اغلب از چوب گردو هستند.
وزن کاسه از وزن کاسه های ترکه‌ای بیشتر و چرخش کمانچه تا حدودی مشکل است. قطر بیرونی کاسه کمانچه سنتی معمولاً 20 سانتی متر است در حالی که اندازه کاسه کمانچه در مناطق مختلف ایران متفاوت است. ترکمن ها با کاسه های بسیار کوچک کمانچه می سازند. در سایر نقاط جهان که سازهای کمانچه مانند دارند، کاسه های کوچک اغلب از پوست نارگیل ساخته می شوند.
دسته کمانچه برخلاف کاسه تقریباً به همین شکل ساخته شده است. دسته از چوب گردو و به شکل مخروط ناقص است و قطر آن در شیطانک 37 میلی متر و در ارتباط با کاسه 31 میلی متر است. طول دسته کمانچه 31 سانتی متر است. کمانچه در گذشته 3 سیم بود که گاهی دو سیم اول و دوم را دوتایی می کردند و امروزه با 4 سیم ساخته می شود.
پس روی دسته کمانچه 4 سیم و در نتیجه 4 گوشی قرار می گیرد و این سیم ها پس از عبور از شیطانک و رد شدن از دسته و کاسه به یک سیم گیر متصل می شوند. پوست روی دهانه کمانچه کشیده می شود و مواد آن معمولاً پوست شکم گاو، پوست ماهی، آهو و ... است و خرک را روی پوست قرار می دهند و تارها خرک را با فشار به پوست می چسبانند.
کمانچه با استفاده از پایه ای که به وسیله یک قسمت سیمی به کاسه متصل است، روی پای نوازنده قرار می گیرد. آرشه کمانچه که نام اصلی آن کمانه بوده از درختی تشکیل شده است که از یک طرف خمیده به طول 60 سانتی متر و جنس آن معمولاً موی دم اسب است. بر خلاف سازهای زهی غربی، موهای آرشه کمانچه محکم روی چوب پیچیده نمی شود، بلکه نوازنده با توجه به سبک نوازندگی، فشار روی تار را تغییر می دهد.
تاریخچه ساز کمانچه
اگر بخواهید تاریخچه ساز کمانچه را بدانید احتمالا با ساز رباب و غژک مواجه خواهید شد. بسیاری از مورخان غژک را مبتکر کمانچه می دانند. ساز غژک قبل از ورود اسلام به ایران در کشور ما وجود داشته و هنوز هم در برخی نقاط مانند سیستان و بلوچستان مورد استفاده قرار می گیرد، البته این ساز تارهای زیادی دارد و می توان کمانچه را نسخه اصلاح شده یا برگرفته از آن دانست.
اما در مورد رباب اولین نشانه های وجود این ساز را در کتاب فارابی فیلسوف بزرگ ایرانی می توان یافت. او در کتاب خود از سازی مانند غژک یاد می کند که فقط دو سیم دارد و البته برای صدا آرشه هم نداشت در حالی که کمانچه ایرانی با کمان نواخته می شود. جدا از چند تفاوت جزئی بین کمانچه و رباب، رباب را می توان نزدیک ترین ساز به کمانچه دانست.
رواج کمانچه در ایران به دوران صفویه و سپس به دوره قاجار برمی گردد. در آن زمان کمانچه یکی از سازهای رسمی کشور به شمار می رفت و معمولاً صدای آن در مراسم مختلف شنیده می شد. البته بد نیست بدانید که اولین صدای کمانچه ضبط شده به قرن بیستم باز می گردد.
اما قبل از پایان دادن به این بحث، اجازه دهید یک نظریه جهانی مربوط به سازهای زهی را مورد بحث قرار دهیم. برخی از مورخان معتقدند که منشاء تمام سازهای زهی جهان متعلق به ساز هندی به نام راوانا استرون است. این ساز قدیمی ترین ساز نواخته شده با کمان است و در زمان راوانا پادشاه سیلان در حدود 5000 سال قبل از میلاد اختراع شد.
انواع ساز کمانچه
کمانچه از جمله سازهای ارشه ای است که در فرهنگ ایرانی تأثیرگذار است و به قومیت خاصی تعلق ندارد، اما کمانچه در میان اقوام مختلف از نظر شکل و ساختار تفاوت های جزئی دارد که وجود انواع مختلف این ساز را مشروط کرده است.در ایران کمانچه های محلی زیادی مانند ترکمن، مازندران، آذربایجان، لری و بختیار داریم.
کمانچه لری یا کمانچه پشت باز
کمانچه ساز اصلی منطقه لرستان است. این نوع کمانچه کاسه ای مخروطی دارد و برخلاف کمانچه های معمولی، پشت آن باز است. با توجه به کاسه سبک کمانچه لری، این نوع کمانچه برای اجرای کارهایی که نیاز به چرخش سریع ساز دارند بسیار مناسب است. کمانچه های لری در ابتدا دارای سه سیم بودند، اما نوع چهار سیم آن به تدریج ساخته و مورد استفاده قرار گرفت. معمولاً از چوب توت برای ساخت سازهای پشت باز استفاده می شود. این سازها معمولاً به صورت یک تکه ساخته می شوند.
کمانچه کاسه کروی
کمانچه ها با کاسه های کروی به صورت یک تکه ساخته می شوند. کمانچه های کاسه ای شکل با چسباندن تراشه های چوب به قالب خم شده ساخته می شوند.کاسه های یک تکه معمولاً از گردوی تراش خورده ساخته می شوند و وزن بیشتری نسبت به کاسه های شکاف دارند، این وزن چرخاندن ساز را برای اجرای قطعاتی که نیاز به حرکت سریع کمانچه دارند دشوار می کند.
کمانچه ترکمنی
کمانچه ترکمنی را می توان کوچکترین نوع کمانچه دانست. جالب است که در ساخت این ساز از پوست نوعی سگ ماهی استفاده شده است.
صدای کمانچه خوب
کمانچه این است که ویژگی های روحی و اخلاقی یک نوازنده در صدای او بسیار مؤثر است. نوازنده این ساز باید بتواند بخواند و از نظر آوایی به شخصیت صدای ساز نزدیک باشد. مطمئن شوید که خودتان باید صدای کمانچه خوب را تشخیص دهید.
برخی ممکن است صدای گرفته تر و برخی ممکن است صدای واضح تر را دوست داشته باشند. این کاملا به شما بستگی دارد. بخش بزرگی از صدای کمانچه را پوست آن مشخص می کند. چه پوست نازک باشد چه ضخیم. دیافراگم نازک، صدا را شفاف می کند، اما دیافراگم ضخیم در برابر تغییرات مقاوم تر و پایدارتر است و صدای بم تری دارد.
صدای کمانچه به عواملی بستگی دارد که برخی از آنها عبارتند از: نوع چوب، ضخامت قسمت های مختلف کاسه، شکل کاسه، اندازه کاسه، نحوه برش سطح کاسه، نوع و ضخامت چرم، نوع و شکل و اندازه و موقعیت خرک، نوع سیم، زاویه اتصال دسته به کاسه.
چه عواملی باعث افزایش یا کاهش قیمت کمانچه می شود؟
عوامل مختلفی بر افزایش یا کاهش قیمت کمانچه تأثیر می گذارد. هر عاملی که باعث افزایش کیفیت ساز شود باعث افزایش قیمت کمانچه نیز می شود. مهمترین عامل موثر بر قیمت کمانچه و همچنین سایر سازهای زهی، چوبی است که برای ساز استفاده می شود.
رایج ترین چوب هایی که برای ساخت کاسه کمانچه استفاده می شود گردو، توت و افرا است و تفاوت کیفیت چوب باعث تفاوت قیمت کمانچه می شود. برای دسته و گوشه های کمانچه از چوب گردو استفاده می شود و کیفیت چوب گردو باعث افزایش قیمت کمانچه می شود. در تولیدی تخته فرت، کمانچه اغلب از چوب رز هندی ساخته می شود که باعث افزایش قیمت کمانچه خواهد شد.
یکی دیگر از عوامل موثر در قیمت کمانچه، مهر شرکت سازنده است که بر اساس سطح کیفی و پرداخت سازنده به یک مهر، دو مهر و سه مهر تقسیم می شود و قیمت کمانچه در سطوح مختلف متفاوت است. کمانچه تک مهر استانداردهای لازم برای ساز مبتدی را دارد و برای افراد مبتدی کیفیت قابل قبولی دارد.
قیمت یک کمانچه سطح تک مهر ارزانتر از کمانچه دو و سه مهر است و خرید کمانچه تک مهر برای افرادی که به تازگی نواختن کمانچه را شروع کرده اند انتخاب خوبی خواهد بود. خرید کمانچه دو مهر برای افرادی که سطح مبتدی را گذرانده اند و می خواهند ساز خود را ارتقا دهند توصیه می شود زیرا ساز دو مهر کیفیت بالاتری نسبت به سطح یک مهر دارد و پرداخت های بیشتری انجام شده است.
قیمت کمانچه سطح دو مهر نسبت به کمانچه سطح یک مهر گرانتر است و بسته به شرکت سازنده و مواد مصرفی قیمت کمانچه متفاوت خواهد بود. برای حرفه ای هایی که به دنبال ساز با کیفیت هستند، خرید کمانچه در سطح سه مهر بهترین انتخاب خواهد بود. قیمت کمانچه در سطح سه مهر نسبت به سایرین گرانتر است و این به دلیل پرداخت بالاتر و رعایت استاندارد بالا در ساخت آنهاست که از بهترین مواد برای ساخت آنها استفاده می شود.
یکی دیگر از عوامل مهمی که در قیمت کمانچه موثر است چرم است که پوست آهو بهترین آن است که طبیعتا قیمت کمانچه را افزایش می دهد. سیم های با کیفیت وارداتی علاوه بر کیفیت صدا در قیمت کمانچه نیز تاثیرگذار خواهد بود. یکی دیگر از عوامل مهمی که بر قیمت کمانچه تاثیر می گذارد، کیفیت سیم ها است که هر چه سیم ها قوی تر و ضخیم تر باشند، ماندگاری بیشتری دارند و صدای بهتری تولید می کنند.
هنگام انتخاب بین انواع کمانچه، علاوه بر جنس چوب، کیفیت رنگ آمیزی و پرداخت اولیه و مناسب، قیمت کمانچه نیز تحت تأثیر تکه یا ترکه ای بودن کاسه قرار می گیرد. از آنجایی که ساخت و تعمیر کاسه های یک تکه دشوار است، قیمت کمانچه کاسه ای یک تکه گرانتر خواهد بود. در بین سازهای زهی، ویولن سل یکی از بزرگ ترین و سنگین ترین سازها و بسته به برند، گران ترین سازها است.
در خرید کمانچه به چه نکات مهمی باید توجه کرد؟
کمانچه به دلیل گستره صدای خاص و امکانات فنی متعدد، تا مدت ها محبوبیت بیشتری نسبت به سایر سازهای ایرانی و طرفداران خود را داشت. اما پس از ورود ویولن به موسیقی ایرانی، استفاده از این ساز کمتر شد، اما همچنان صدای دلنشین این ساز بسیاری از نامزدها را به سمت خرید کمانچه سوق داد. کمانچه را می توانید از فروشگاه های ساز و موسیقی یا مراکز پخش کمانچه خریداری کنید. یکی از مزیت های خرید حضوری در مراکز پخش و فروش کمانچه این است که می توانید کمانچه های مختلفی را بنوازی و با توجه به صدای ساز آنچه را که دوست دارید انتخاب کنید.
همچنین می توانید کیفیت ساز و پرداخت آن را به دقت بررسی کنید تا از درستی ساز مطمئن شوید. شما همچنین می توانید یک کمانچه را به صورت آنلاین خریداری کنید. به خاطر داشته باشید که هنگام خرید آنلاین کمانچه، از وب سایت های معتبر فروش کمانچه خرید کنید.
با خرید کمانچه از مراکز معتبر به طیف وسیعی از کمانچه های تولید کننده های مختلف دسترسی خواهید داشت که می توانید جزئیات و مشخصات سازها را بررسی کرده و با توجه به بودجه خود و تنوع قیمت کمانچه اقدام به خرید کنید. .انتخاب بین تولیدکنندگان مختلف و انواع کمانچه ها مستلزم بررسی و دسترسی به اطلاعات مختلفی است که ممکن است تصمیم گیری در مورد آن برای بسیاری دشوار باشد. بنابراین خرید کمانچه از افرادی که دانش موسیقی و اطلاعات لازم در مورد کیفیت کمانچه را دارند، توصیه می شود.
اما برای خرید کمانچه باید به نکاتی در مورد ساز توجه کنید تا بتوانید انتخاب درستی داشته باشید. نکته مهمی که در خرید کمانچه باید به آن توجه کنید کیفیت ساز است که عوامل زیادی بر آن تاثیر می گذارد. برای ساخت کمانچه از چوب، چرم، فلز و استخوان استفاده می شود.
قسمت های مختلف کمانچه که از انواع چوب ساخته می شود عبارتند از کاسه، دسته یا گردن، دهانه ها و فرت ها. یکی از عوامل مهمی که در کیفیت صدای کمانچه نقش دارد، چوبی است که در ساخت آن به کار رفته است و کیفیت آنها در قیمت کمانچه موثر است. در نظر داشته باشید که هر چه چوب با کیفیت تری در ساز استفاده شود، کیفیت صدای ساز بهتر است.
یکی دیگر از عوامل موثر در انتخاب و خرید کمانچه، نوع ساز و بررسی سلامت آن است، زیرا قابلیت نگهداری ساز به ساز بستگی دارد و هر چه چوب به کار رفته کیفیت بهتری داشته باشد، ساز قوی تر است. همچنین فراموش نکنید که سیم ها را از نظر شل بودن یا کشش و در هنگام خرید کمانچه از نظر سیم های شکسته یا ترک بررسی کنید تا از سالم بودن آن مطمئن شوید.
نکته مهم دیگری که در خرید کمانچه باید به آن توجه کرد این است که اولویت اول در انتخاب ساز بررسی سطح کیفی آن است. دقت در ساخت و تکمیل ساز در کیفیت صدای ساز تاثیر زیادی دارد و شما می توانید با نواختن چند ساز از بین انواع کمانچه ساز خوش ساختی را انتخاب کنید که برای نواختن شما مناسب باشد و صدای آن را دوست داشته باشید.
در هنگام خرید کمانچه به این نکته توجه داشته باشید که سطح چوب استفاده شده صاف و یکدست بوده و هیچ گونه ترک، شکستگی و تاری در آن وجود ندارد. یکی دیگر از عوامل مهمی که در خرید کمانچه باید به آن توجه کرد بررسی عملکرد کمانچه است که باید متعادل باشد و نواختن آن برای نوازنده سخت نباشد. نکته دیگری که در خرید کمانچه باید به آن توجه کرد بررسی کیفیت رنگ بندی ساز است که بر کیفیت ساز و قیمت کمانچه تاثیر می گذارد.
هنگام خرید کمانچه دقت کنید که پوشش لاک خیلی ضخیم نباشد زیرا باعث کاهش کیفیت صدا می شود. هنگام خرید کمانچه به پوست کشیده شده روی ساز، یک پارچه بودن و یکنواخت بودن آن و عدم وجود توده های سفید و چرب توجه کنید.
انواع کمانچه و ویژگی های آنها
در موسیقی کلاسیک ایران، ارمنستان، آذربایجان، ازبکستان و ترکمنستان از انواع کمانچه با تغییرات جزئی در ساختار ساز استفاده می شود. انواع کمانچه با توجه به ساختار کاسه، به دو نوع تکه ای یا ترکه ای تقسیم می شوند. در کمانچه های یک تکه چوب به کار رفته در کاسه یک تکه است اما کاسه کمانچه ترکه ای از تکه های چوب به هم چسبیده ساخته می شود.
همچنین در طبقه بندی انواع کمانچه می توان به دو نوع کمانچه «پشت باز» یا در اصطلاح کمانچه لری و «پشت بسته» یا کمانچه کروی اشاره کرد. کاسه کمانچه پشت باز به صورت تکه ای بوده و برای موسیقی محلی استفاده می شود. کاسه کمانچه پشت بسته هم به صورت تکه ای و هم ترکه ای ساخته می شود و برای موسیقی ملی استفاده می شود.
کلام آخر
قیمت کمانچه به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهمترین آنها چوب و چرم به کار رفته در ساز است. در مورد چوب و چرم، هر دو، حرف اول را می زنند. در این مقاله سعی کرده ایم این عوامل مهم را به شما معرفی کنیم. البته به غیر از این دو عامل، صدای ساز تحت تأثیر سایر اجزای کمانچه مانند کیفیت ساز، نوع آرشه، شیطانک و... قرار می گیرد که البته برند و نام سازنده آن دارای تاثیر بر قیمت کمانچه اما کیفیت صدای ساز را تحت تاثیر قرار نمی دهند. در نهایت امیدواریم با در نظر گرفتن نکات ذکر شده ساز ایده آل خود را پیدا کنید.